Tepkimeye katılmadan kimyasal bir tepkimenin hızını arttıran maddeye katalizör denir. Tezgen olarak da bilinir.
Heterojen kataliz ya da başka bir deyişle kontakt katalizinde üç büyük katalizör grubu vardır.
1- Arı metaller (4.5. ve 6. dönemlerde yer alan geçiş metalleri)
2- Geçiş metallerinin ya da birden çok kararlı yükseltgenme derecesi gösteren kimi ağır elementlerin oksitleri.
3- Dönemli tablonun ilk I A ve II a kolonlarındaki metallerin katı oksitleri (bazik oksitler) ile III B, IV B, V B kolonlarında yer alan hafif metaller ve ametallerin oksitleri (asit oksitler). Metaller ile değişken değerlikli metallerin oksitleri, yükseltgenme ve hidrojenlenme tepkimelerini katalizler. Asit oksitler karbokatyonlar oluşturarak özellikle su giderme, hidratlama, izomerleştirme, alkilleme ve organik maddelerin kraking tepkimelerini katalizler. Kimi oksitler, hem rekods hem de asit-baz tepkimelerini katalizleyebilir; bunlar iki işlevli katalizörlerdir.
Bir katalizörün etkinliği ya da seçiciliği , tepkenlerden ya da ikincil tepkime ürünlerinden birinin etkisiyle önemli ölçüde azaltılabilir. Etkinsizleşme, fiziksel de olabilir. Katalizörler, biçimlerine göre kütlesel ya da taşıyıcılı olarak ikiye ayrılır. Öte yandan katalizörler, akışkanlaştırıcılı sürekli reaktörlerde ya tanelerden oluşan istifler ya da bir akışkanda toz asıltı biçiminde bulunabilir.
Biyolojik katalizörler
Yaşamsal işlevlerde çok önemli rol oynar. Örneğin sindirim mayaları besin maddelerini, olağan etkenlerin başarılı olamadığı bir sıcaklıkta ve hızda hidrolizler. Nitekim klorhidrik asit, albüminleri hidrolizleyebilir, ama bunu ancak organizmanın dayanamayacağı bir derişim ve sıcaklıkta başarabilir; oysa pepsin aynı tepkimeyi bir kaç dakikada ve 37 derecede gerçekleştirir.
